TEZ HAZIRLARKEN BİLİNMESİ GEREKENLER - 6

Veri Toplama

Veri, araştırma sürecinde anlam çıkarmak veya sonuca varmak için kullanılan nicelikler, olaylar, kayıtlar veya sayı kümeleri olarak da ifade edilmektedir. Sayı, kalite, renk, durum, tutum vb. konulardaki bilgilerin tümü de veri olarak adlandırılır.

Bir başka ifade ile, bir araştırmada gerçeğe ulaşmak için henüz kullanılmamış, işlenmemiş kanıtlar olarak da bilinmektedir. Ham veriler, işlenmemiş veya üzerinde henüz çalışılmamış verilerdir. Ancak, veriler işlenmek ve değerlendirilmek üzere toplanır.(1)

Öncelikle çalışılan konu hakkında yapılmış bütün araştırmaları okumak gerekir, incelediğimiz örneklerin güncel bilgiler barındırması gerekir. Şayet bu olmazsa, çalıştığımız dönemi anlamakta güçlük çekeriz. Daha sonra üzerinde çalıştığımız konunun iyi olup olmadığı ve genel sınırları hakkında bilgi sahibi oluruz. Yapacağımız çalışmayla ilgili olarak meslektaşlarımızla irtibatlı olmamız gerekebilir. Bunu yaptığımızda, tecrübelerden yararlanırız, konuda çalışma yapılıp yapılmadığını biliriz, konumuzu deklare etmiş oluruz.

Veri Türleri

Araştırmalarda kullanılan veriler, “olgusal veriler” ve “yargısal veriler” olmak üzere iki grupta toplanmaktadır

1) Olgusal veriler: Araştırmacının yorum ve değerlendirmesini gerektirmeyen, herkes tarafından aynı şekilde değerlendirilebilen verilerdir. Daha açık bir ifadeyle kişisel yargılardan bağımsız, üzerinde herkesin anlaşabileceği türden gerçeklerdir. (yaş, cinsiyet, vb.)

2) Yargısal veriler: Araştırmacının yorumu ile veri niteliği kazanan, öznel yargılarla tanımlanabilen verilerdir. Tembel, uyumlu, duygusal vb. gibi kişilik özellikleri bu verilere örnek gösterilebilir. Sosyal araştırmalarda sosyal davranışlara ait değerlendirmeler de bu veri türüne örnek olabilir.

Araştırmacının toplamış olduğu verileri anlamlı hale getirmek, verilerin içinde gizli kalmış anlamları meydana çıkarabilmek için çeşitli yollardan, istatistik yöntemlerinden yararlanılması gerekmektedir. Bu yollar, verileri sözlü olarak açıklama, tablolar halinde gruplama, grafiklerle gösterme, çeşitli hesaplamalar yaparak istatistiksel değerler halinde belirtme ve betimleme şekilleridir.

Verileri anlamlı hale getirebilmek için yapılacak işlerin başında onları sınıflamak ve sonuçlan tablolar haline getirmek gelir. Bu tablolardan hangi tip verilere sahip olunduğunu, bunların miktarlarını, dağılım şekil ve özelliklerini görmek kolaylaşmaktadır. Bu yüzden verilerin sınıflandırılması büyük önem taşımaktadır.

a) Nicel Veri: Bir deneyin sayılabilir, ölçülebilir özelliğini veren verilerdir. Sürekli nicel veri ve kesikli nicel veri olmak üzere iki türü vardır.

- Sürekli nicel veri: Ondalıklı değerler alabilen nicel verilerdir. Boy uzunluğu, kilo, vs..

- Kesikli nicel veri: Sayılarak elde edilen ve tam sayılı değerlerdir. Nüfus, öğrenci sayısı, hane halkı sayısı…

b) Nitel Veri : Bir deneğin niteliklerini belirten verilerdir. Eğitim durumu, ev sahibi olup olmama, vs… Nitel veriler iki gruba ayrılır.

c) Sınıflanabilen Nitel Veri: Birbirinden bağımsız isim bildiren, kod ve numara ile gösterilebilen, sınıflara ayrılan verilerdir. Taşıtlar: kara, hava ve deniz taşıtları, …

d) Sıralanabilen Nitel Veri: Belirli bir miktar belirtmeyen, bir sıra ya da dereceye göre elde edilen verilerdir. Öğrencilerin başarı durumu: pekiyi, iyi, orta…

Veri Kaynakları

En genel biçimiyle veri kaynakları aşağıdaki gibi gruplanabilir.

• İnsanlar
• Belgeler
• Canlı ve cansız öteki varlıklar ve kalıntılar

Kaynaklar ikiye ayrılır:

a) Birincil veri kaynakları: İncelenmekte olan olayın gerçek tanığı tarafından elde edilen veriler birincil verilerdir. Örneğin araştırmada anket yoluyla toplanan veriler, elde ediliş bakımından birincil verilerdir.

b) İkincil veri kaynakları: Birincil kaynaklardan oluşturulmuş veri kaynaklarıdır. Örnek olarak herhangi bir konuda araştırma için(genellikle sosyal bilimlerdeki araştırmalarda), araştırmacı yazarlardan birinin o konu hakkındaki yayınlarından elde edilen veriler ya da deprem araştırmalarını incelemek için rasathaneden alınan depremlere ait veriler gösterilebilir.

Birincil veri kaynakları daha güvenilir olması sebebiyle sık tercih edilen kaynak türüdür. Fakat bazı durumlarda ikincil kaynaklar daha yararlı olabilmektedir. Çünkü ikincil kaynaklar konunun pek çok kaynaktan alınmış özeti biçimindedir ve okuma ve zaman bakımından ekonomiktirler. Ayrıca daha anlaşılır olmaları nedeniylede bazı durumlarda birincil kaynaklara tercih edilirler. Örneğin yabancı dil bilmeyen birinin yabancı bir eserin tercümesinden yararlanması gibi.(2)

Veri Elde Etme Amaçlarında İki Ölçüt

Ölçüm, kullanılan ölçü aletinden önemli oranda etkilenmektedir. Duyarlı bir ölçme isteyen altın, duyarlı bir teraziyi gerektirir. Ölçme aleti ve veri elde etme tekniği ne kadar iyi olursa olsun, onu kullananın yetenekleri de ölçüme geniş oranda etki eder. Ölçme çevresinde, ölçme işine etki edecek daha bir çok etken vardır. Burada sadece alet üzerinde kısaca durulacaktır. Bu alet terazi, metre, anket, gözlem vb. olabilir. Hangisi olursa olsun, bir ölçme ya da bilgi edinme aletinin en önemli özelliklerinden biri geçerlilik, diğeri güvenirliktir.

1) Geçerlilik: Ölçülmesi istenmeyen şeylerin, başka bir deyişle, alet neyi ölçmek için hazırlanmış ise bunlar dışındaki etken ve özelliklerin ölçme sonucunu etkilememesiyle açıklanır. Bu, bir aletin sadece amaç edindiği şeyi ölçmesi özelliğidir. Eğer bir coğrafya testi, yüksek bir okuma yeteneği ve kelime bilgisi gerektirecek şekilde hazırlanmış ise; okuma yeteneği zayıf ve kelime hazinesi dar olan bir öğrenci, coğrafyayı iyi bilse bile, bu testte düşük not alacaktır. Bu testte bir öğrencinin düşük not alması, gerçekte o öğrencinin coğrafya bilgisinin zayıf olduğu anlamına gelmeyecektir. Zorluğun ve düşük notun kelime bilgisi ve okuma yeteneğinden etkilenmiş olma olasılığı yüksek olacaktır. Böyle bir testin o öğrenci için geçerlilik derecesi düşük olacaktır. Bir öğrenci yerine bir çok öğrenci, hatta tüm grup için aynı şey düşünülebilir. Bir ölçme tekniği, ölçmesi istenilen şeyi ölçebildiği derecede geçerlidir.

2) Güvenirlik: Bir ölçme aletinde bulunması gereken ikinci önemli özellik güvenirliktir. Bu, aletin ölçtüğü bir şeyi her defasında aynı derecede ölçebilmesidir. Yani, her ölçüşte, testte ve testi alanda testteki konularla, bilgilerle ilgili olarak bir değişiklik olmamış ise, ölçmenin aynı sonucu vermesi beklenir. Bir bireyin zekasını bir defasında 95 ve ikinci defasında 120 olarak ölçen bir zeka testi güvenilir değildir ve güvenirlik derecesi düşüktür.

Bir tekniğin geçerlilik ve güvenirlik derecesi uygulandığı duruma göre değişir. Bir durumda güvenirliği yüksek olan bir test başka bir durumda bunun tersi olabilir. Ayrıca, seçilecek ölçme ve değerlendirme tekniğinin kullanışlı, ekonomik, sade olması; kolaylıkla temin edilir olması gibi birçok noktaların daha dikkate alınması zorunludur.

Veri Kalitesini Artırmak İçin Önemli Hususlar

1) Çerçeve: Örneklemlerin başarılı uygulanabilmesi için kitledeki birimlerin harita veya listesini hazırlamak gerekir. Bu liste ya da haritaya çerçeve denir.

2) Coğrafi koşullar: Ulaşımın imkansız veya çok zor olduğu yerleşim yerlerindeki örnek birimlerinden veri derlemek zordur. Bu durumda araştırma yapılacak yörenin sosyo-ekonomik yapısını ve araştırmayı iyi bilen kişilere görev verilmesi ya da birimler yerine örnek birimler alınması çözüm olabilir. Ancak homojenlik sağlanmadığı için bu yöntem pek tercih edilmez.

3) Organizasyon: Veri kalitesi iyi bir organizasyonla daha da artırılabilir. Çünkü organizasyon ile aksama olması ve verilerin zamanında derlenmemesi gibi riskler ortadan kalkar.

4) Araştırma zamanı ve değişken ölçümü için belirlenen dönem: Araştırmada zamanlama hedef kitlenin yapısına göre yapılmalıdır. Ancak laboratuar araştırmaları ve yazılı kaynaklardan bilgi derleme gibi bazı araştırmalarda zaman kavramının pek önemi yoktur. Araştırma dönemi, araştırmanın konusuna ve hedef kitlenin yapısına uygun olarak bilgi unutma riskini de göz önünde bulundurarak uygun bir zaman dilimine denk getirilmelidir. Araştırma süresi çok uzun tutulmamalıdır, çünkü unutmaktan kaynaklanan bilgi kaybına neden olabilir.

5) Uygun örnekleme yöntemi: Seçilen örnekleme metodu bilindiği gibi, hedef kitle büyüklüğüne, kitlenin yapısına, araştırmanın maliyet, zaman, emek, coğrafi koşullar gibi kısıtlarına bağlıdır. Bu kısıtlarda veri kalitesini etkileyen kısırlar olduğundan örnekleme metodu da veri kalitesi için son derece önemlidir.

6) İyi hazırlanmış bir soru formu: Çok iyi hazırlanmış bir soru formu ile daha kaliteli veri elde edilecektir.

7) Soru formunun test edilmesi: Araştırma başlamadan soru formu sahada denenerek, amaca uygun olmayan bölüm ve sorular değiştirilmeli ve bu yeni haliyle bir kez daha test edilmelidir.

8) Veri düzeltme: Derlenen verilerle ilgili mutlaka düzeltme yapılmalıdır. Düzeltme yaparken en önemli konu, anketin genel amaçları ve ilkeleri göz önünde bulundurularak en mantıklı düzeltmenin yapılması gerekir. Ancak bu şekilde yapıldığı sürece veri kalitesi yükseltilebilir.

9)Veri analizi: Önceden planlanarak yapılması veri kalitesi üzerinde etkilidir. Ayrıntılı ve derinlemesine yapılan veri analizi, veri kalitesinin sağlanması bağlamında önemlidir.

Dipnotlar:

(1) Ali D. Arseven Alan Araştırma Yöntemi, Ankara: Kadıoğlu Matbaası, 1993.

(2) Ali D. Arseven Alan Araştırma Yöntemi, Ankara: Kadıoğlu Matbaası, 1993.